Co należy wiedzieć o aspektach prawnych przeszczepiania narządów?
Uwaga! Artykuł nie dotyczy przeszczepów szpiku kostnego, przetaczania komórek krwiotwórczych oraz krwi pępowinowej - są to osobne zagadnienia.
"Drugie" życie
Transplantacja narządów od dawcy zmarłego lub żywego nadal stanowi jedyną szansę wyleczenia niektórych chorób. Największą grupą potencjalnych biorców są osoby cierpiące na schyłkową niewydolność nerek, sporo pacjentów potrzebuje również przeszczepu wątroby czy płuc. Leczenie to nie jest wolne od efektów ubocznych oraz przeciwskazań, takich jak na przykład choroba nowotworowa biorcy (po wyleczeniu nowotworu konieczny jest tzw. okres karencji, przed upływem którego chory nie jest wpisywany na listę osób oczekujących na przeszczep; długość tego okresu jest zależna od typu nowotworu).
Aspekty prawne
Natura etyczna transplantacji narządów wymaga odpowiedniego odzwierciedlenia w aktach prawnych danego kraju. Niektóre osoby z różnych przyczyn nie życzą sobie pobierania ich narządów po śmierci, czasem sprzeciw wyraża również rodzina zmarłego. Osobną kwestią jest uregulowanie pobierania organów od zmarłych nieletnich lub ubezwłasnowolnionych oraz od żywych dawców (jak na przykład przeszczepienie nerki córce Przemysława Salety).
Bezcelowość oświadczenia woli
Wiele osób nie wie, że - w myśl obecnie obowiązującego prawa - w Polsce funkcjonuje model zgody domniemanej na dokonanie pobrania narządów od osoby zmarłej, po stwierdzeniu śmierci pnia mózgu, zdiagnozowanej jednomyślnie przez komisję złożoną z trzech lekarzy specjalistów (w tym neurologa lub neurochirurga oraz anestezjologa). Oznacza to, że jeśli zmarły nie wyraził sprzeciwu za życia, to można założyć, że zgodziłby się na przeszczepienie jego narządów innej osobie. W przypadku osoby niepełnoletniej lub niezdolnej do czynności prawnych, brak zgody może wyrazić jej pełnomocnik. W praktyce jednak najczęściej informuje się rodzinę przed pobraniem narządów do transplantacji.
Przeszczep od bliskiej osoby
Osobną kwestię stanowią żywi dawcy. Ustawodawca, ze względów etycznych, dopuszcza pobranie narządu (np. nerki lub płata wątroby), jeśli:
- potencjalny biorca jest bratem, siostrą, osobą przysposobioną, małżonkiem lub krewnym dawcy w linii prostej; pobranie może nastąpić na rzecz innej osoby, jeśli usprawiedliwiają to szczególne względy osobiste – zgodę na taki zabieg wyraża sąd rejonowy po wysłuchaniu dawcy oraz uzyskaniu opinii Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej;
- pobranie jest medycznie uzasadnione, a ryzyko zabiegu nie wykracza poza pewne granice i nie upośledzi w istotny sposób stanu zdrowia dawcy (ustala to zespół lekarzy);
- potencjalny dawca ma zdolność do czynności prawnych i został dokładnie, w sposób pisemny, poinformowany o rodzaju, ryzyku oraz możliwych następstwach planowanego zabiegu chirurgicznego oraz o konsekwencjach dla biorcy wynikających z wycofania „w ostatniej chwili” zgody na pobranie narządu;
- potencjalny biorca został poinformowany o ryzyku i możliwych konsekwencjach dla zdrowia dawcy oraz wyraził zgodę na transplantację.
Warto wspomnieć, że jakiekolwiek próby handlu narządami bądź czerpanie korzyści majątkowych ze sprzedaży cudzych organów są zabronione i podlegają karze grzywny lub pozbawienia wolności.
Rejestrami przeszczepień oraz sprzeciwów, a także listami osób oczekujących na przeszczep, zajmuje się w Polsce Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji Poltransplant.
