Przeszczep szpiku kostnego często jest jedyną skuteczną metodą wyleczenia białaczki
Mimo znacznego postępu medycyny w zakresie leczenia chorób układu krwiotwórczego nadal często jedyną nadzieją wielu chorych na wyzdrowienie (a czasem także na uratowanie życia) jest przeszczepienie szpiku kostnego. Wokół dawstwa szpiku narosło wiele mitów, takich jak na przykład przekonanie, że jedynym sposobem pobrania szpiku jest bolesne nakłucie talerza kości biodrowej, a dawstwo powoduje negatywne konsekwencje dla zdrowia dawcy.
Twój szpik może uratować komuś życie
Nadal jedyną nadzieją (często po wyczerpaniu innych możliwości leczenia) na wyleczenie niektórych poważnych chorób układu krwiotwórczego jest przeszczep szpiku kostnego. Dotyczy to m.in. niektórych typów białaczek. Wyróżniamy różne rodzaje przeszczepów:
- przeszczep autologiczny (po zastosowaniu agresywnego leczenia choremu przetacza się jego własny szpik kostny, pobrany odpowiednio wcześniej);
- przeszczep allogeniczny (po zniszczeniu własnego szpiku chorego przeszczepia się szpik pobrany od dawcy);
- transplantacja syngeniczna – szczególny rodzaj przeszczepu (od bliźniaka jednojajowego).
Decyzję o konieczności i rodzaju transplantacji podejmuje ośrodek transplantacyjny; pod uwagę brane są różne czynniki (rozpoznanie, czas trwania i faza choroby, wiek i stan ogólny pacjenta, współistnienie infekcji wirusowych – na przykład zakażenia wirusem cytomegalii czy wirusowego zapalenia wątroby typu C).
Aby przeszczep się przyjął, biorca i dawca muszą być jak najbardziej zgodni tkankowo w zakresie antygenów HLA; najlepsze wyniki daje przeszczep rodzinny, najlepiej od rodzeństwa chorego. Niestety tylko dla ¼ potrzebujących udaje się znaleźć dawcę rodzinnego całkowicie lub częściowo zgodnego tkankowo. W przypadku pozostałych celowe jest poszukiwanie dawcy wśród dalszej rodziny lub niespokrewnionego; szanse znalezienia go wynoszą ok. 1:25 000. Im więcej zarejestrowanych potencjalnych dawców, tym większa szansa na powodzenie poszukiwań.
Metody pobrania szpiku kostnego od dawcy
Istnieją dwie podstawowe metody pobrania szpiku kostnego.
- Nakłucie talerza kości biodrowej – jest to zabieg przeprowadzany w znieczuleniu ogólnym w warunkach sali operacyjnej; trwa około godziny. Mogące wystąpić powikłania związane są z rodzajem stosowanego znieczulenia; może też wystąpić ból okolicy biodra. Metoda ta jest coraz rzadziej stosowana.
- Pobranie macierzystych komórek krwiotwórczych PBSC metodą aferezy (obecnie ok. 80% pobrań realizowanych w Polsce) – dawcę po podaniu tzw. czynnika wzrostu (G-CSF) podłącza się do separatora, który ma za zadanie oddzielić komórki krwiotwórcze od reszty składników krwi, które są z powrotem przetaczane dawcy. Zabieg trwa ok. 2-4 godzin; można go powtórzyć następnego dnia, jeżeli pobranych komórek jest zbyt mało. Ewentualne efekty niepożądane zabiegu to lekkie zawroty głowy, marznięcie, kurcze mięśni rąk, bóle kości ustępujące po odstawieniu G-CSF.
Kto może być honorowym dawcą szpiku?
Każdy człowiek w wieku od 18 do 50 lat, cieszący się dobrym zdrowiem. Niektóre przeciwskazania to na przykład choroby zakaźne (np. zakażenie HIV, HCV), nowotworowe, autoimmunologiczne, układu krwiotwórczego. Dawcą nie może też zostać osoba chora na cukrzycę wymagającą podawania leków, chora na nieustabilizowane nadciśnienie tętnicze lub kobieta w okresie ciąży i połogu (przeciwskazanie czasowo wyłączające potencjalnego dawcę).
Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej jest prowadzony przez Poltransplant. Aby zostać do niego wpisanym, trzeba wypełnić specjalną deklarację (poprosić o jej dostarczenie można np. telefonicznie lub listownie) i oddać próbki krwi do badania na specyficzność antygenów HLA w ośrodku dawców w pobliżu miejsca zamieszkania. Takimi ośrodkami mogą być na przykład niektóre Regionalne Centra Krwiodawstwa.
Jeśli okaże się, że jesteśmy potencjalnie zgodnym niespokrewnionym dawcą szpiku, zostaniemy poinformowani telefonicznie o tym fakcie. Koszty wszystkich badań, ubezpieczenia i ewentualnego pobytu w hotelu są pokrywane przez ośrodek dawców. Na każdym etapie mamy prawo wycofać się z chęci oddania szpiku kostnego z dowolnych przyczyn; trzeba jednak pamiętać, że na ok. półtora tygodnia przed planowanym przeszczepem szpik kostny biorcy jest niszczony i jeżeli nie dostanie on szpiku od dawcy - najprawdopodobniej tego nie przeżyje.
Jakie korzyści niesie oddanie szpiku kostnego?
Przede wszystkim możliwość bezinteresownej pomocy innemu człowiekowi bez uszczerbku na zdrowiu (szpik należy do tkanek regenerujących się). Korzyścią dla dawcy są również kompleksowe, bezpłatne badania laboratoryjne i inne (wykonywane przed planowym zabiegiem) oraz tytuł Dawcy Przeszczepu lub Zasłużonego Dawcy Przeszczepu i związana z nim możliwość korzystania poza kolejką z ambulatoryjnej pomocy medycznej, zagwarantowana przez polskie prawo.
