Żylaki kończyn dolnych – objawy, zapobieganie, leczenie

Żylaki kończyn dolnych to trwałe, splotowate rozszerzenia żył powierzchownych; często pierwszym sygnałem rozpoczynającej się choroby są teleangiektazje (popularnie nazywane „pajączkami”) pojawiające się na skórze, ból lub uczucie ciężkości nóg, występujące zwłaszcza pod koniec dnia. Ten problem zdrowotny i kosmetyczny występuje bardzo często; w krajach rozwiniętych dotyka ok. 30-50% ogólnej populacji, przy czym większość chorujących osób stanowią kobiety.

Przyczyny występowania żylaków

U zdrowej osoby prawidłowo działające zastawki żył powierzchownych przeciwdziałają cofaniu się krwi. Jeżeli z jakiegoś powodu nastąpi rozszerzenie ściany żył lub zwiększenie ciśnienia żylnego, zastawki żył powierzchownych w okolicy ich ujść do żył głębokich mogą ulegać uszkodzeniom. Niewydolność jednej zastawki powoduje cofanie się krwi (refluks), rozszerzenie obwodowego odcinka żyły i uszkadzanie kolejnych zastawek, a w konsekwencji rozwój choroby. Do wystąpienia takiej sytuacji może przyczyniać się np. dźwiganie ciężkich przedmiotów, zaparcia, ucisk żył przez guzy, praca „stojąca” lub w pozycji siedzącej z opuszczonymi nogami, brak aktywności fizycznej, otyłość, ciąża, leki hormonalne, starszy wiek, palenie papierosów, picie dużych ilości alkoholu. Nie bez znaczenia są predyspozycje rodzinne do występowania żylaków. Żylaki kończyn dolnych mogą również być wtórnie spowodowane chorobami układu naczyniowego, takimi jak przebyte zapalenia żył głębokich czy przewlekłe owrzodzenia okolic kostek.

Objawy żylaków

Na początku choroby pacjenci skarżą się przede wszystkim na defekty kosmetyczne kończyn (teleangiektazje). Następnie pojawiają się:

• ból, drętwienie nocne, kurcze chorej kończyny;
• uczucie dyskomfortu, zmęczenia, rozpierania, „ciężkości nóg” nasilające się pod koniec dnia lub po długotrwałym przebywaniu w pozycji stojącej;
• obrzęki w okolicach kostek lub stóp;
• widoczne, poszerzone żyły.

W zaawansowanym okresie choroby mogą pojawiać się zmiany troficzne skóry (przebarwienia, wypryski, owrzodzenia), najczęściej w okolicach kostek. Nieleczone żylaki powodują wystąpienie powikłań, często groźnych (takich, jak zapalenia zakrzepowe, krwawienia, zapalenia skóry i tkanki podskórnej czy owrzodzenia).

Profilaktyka

Odpowiedni tryb życia może zapobiec powstaniu żylaków lub spowolnić postęp już widocznych zmian. Poniżej przedstawiamy kilka użytecznych porad.

• Unikajmy długotrwałego stania lub siedzenia z opuszczonymi nogami. Jeżeli z pewnych względów jest to niemożliwe (np. nasza praca wymaga przybrania pozycji stojącej i nie możemy jej zmienić), starajmy się w wolnych chwilach „odciążyć” układ żylny. Pomocne jest trzymanie nóg w górze (tak, aby stopy znajdowały się przynajmniej 5-10cm powyżej kolan), spanie z lekko uniesionymi kończynami (możemy np. podłożyć pod nie poduszkę), unikanie bezruchu. Jeżeli długotrwale pracujemy w pozycji siedzącej lub stojącej, starajmy się robić co jakiś czas przerwy na krótki spacer lub wykonanie kilku ćwiczeń fizycznych.
• Bądźmy aktywni fizycznie; dobrym pomysłem są regularne szybkie spacery, nordic walking, jazda na rowerze czy pływanie.
• Unikajmy wysokich temperatur. Jeżeli nie potrafimy sobie odmówić gorących kąpieli, skróćmy przynajmniej ich czas i zawsze kończmy schłodzeniem kończyn, co powoduje skurczenie się naczyń; jeżeli w porze letniej nie umiemy zrezygnować z wypoczynku na plaży, leżmy z lekko uniesionymi nogami.
• Pamiętajmy o piciu co najmniej 1,5l wody dziennie oraz odpowiedniej zawartości błonnika w diecie (spożywanie warzyw i owoców); takie postępowanie zapobiega zaparciom.
• Unikajmy zbyt ciasnego obuwia i butów na wysokim obcasie.

Leczenie

W Polsce leczeniem żylaków kończyn dolnych najczęściej zajmują się chirurdzy naczyniowi. Po określeniu stopnia uszkodzenia żył (badanie USG doppler) lekarz zaleci zażywanie leków (np. diosmina, wyciągi z kasztanowca), zmianę trybu życia i stosowanie pończoch lub podkolanówek uciskowych. Warto podkreślić, że kompresjoterapia jest uznaną i skuteczną metodą zapobiegania rozwojowi choroby.

W bardziej zaawansowanych lub powodujących znaczny defekt kosmetyczny stadiach choroby stosuje się bardziej inwazyjne metody, do których zaliczają się:

• Skleroterapia żylaków (obliteracja), polegająca na wstrzyknięciu do żyły środka chemicznego powodującego stan zapalny i zamknięcie się światła naczynia;
• Metody chirurgiczne: operacja klasyczna metodą Babcocka (usunięcie żyły odpiszczelowej specjalną sondą) lub kriochirurgia (wprowadzenie sondy, której zakończenie ochłodzono do temperatury -80 st. C, do której żyła przymarza i następnie jest usuwana).
• Nowsze metody obejmują obkurczenie naczyń poprzez zastosowanie światła laserowego, fal radiowych (metoda RFITT/CELON) lub pary wodnej (SVS).

Warto wspomnieć, że wyżej wymienione metody nie usuwają przyczyny powstawania żylaków, a jedynie ich następstwa; choroba może nawracać, dotykając dotychczas zdrowe naczynia, dlatego tak ważne jest przestrzeganie innych zaleceń. Leczenie inwazyjne jest również przeciwskazane u kobiet w ciąży, które przez cały czas jej trwania powinny nosić pończochy uciskowe.