Rozpoznanie i postępowanie w zespole metabolicznym
Szacuje się, że zespół metaboliczny (łac. syndroma metabolicum) dotyczyć może nawet ok. 20% dorosłych Polaków. Jest to problem istotny klinicznie ze względu na fakt, iż polskie społeczeństwo bardzo szybko się starzeje, a częstość występowania tego zespołu wzrasta wraz z wiekiem.
Kryteria rozpoznania
Zespół metaboliczny jest tak naprawdę sumą nieprawidłowości laboratoryjnych oraz wyników badania lekarskiego. Według najnowszych kryteriów, celem rozpoznania zespołu metabolicznego spełnione powinny być co najmniej 3 z poniższych 5 nieprawidłowości:
1. Zwiększony obwód talii
- normy zależne od kraju pochodzenia i grupy etnicznej;
- dla populacji europejskiej: kobiety ≥80cm, mężczyźni ≥94cm.
2. Stężenie triglicerydów we krwi >150mg/dl lub przyjmowanie leków obniżających stężenie tych związków.
3. Stężenie HDL (tzw. "dobry cholesterol"):
- u kobiet <50 mg/dl
- u mężczyzn <40 mg/dl
- lub przyjmowanie leków korygujących stężenie HDL.
4. Nieprawidłowe wartości ciśnienia tętniczego:
- skurczowego ≥130mm Hg, lub
- rozkurczowego ≥85mm Hg, lub
- terapia rozpoznanego uprzednio nadciśnienia tętniczego.
5. Stężenie glukozy (cukru prostego) w osoczu na czczo ≥100 mg/dl lub farmakologiczne leczenie rozpoznanej uprzednio cukrzycy typu 2.
Spośród powyższych, najczęściej występującymi składowymi zespołu metabolicznego są: nadciśnienie tętnicze (ponad 55% przypadków), nieprawidłowe stężenie triglicerydów (ok. 30% przypadków) oraz otyłość brzuszna rozpoznawana na podstawie pomiaru obwodu talii (ponad 25% przypadków rozpoznanego zespołu metabolicznego).
Zespół metaboliczny często mimo nie występowania żadnych zauważalnych objawów klinicznych istotnie zwiększa ryzyko przedwczesnego rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych oraz cukrzycy typu 2.
Najskuteczniejszą metodą terapii zespołu metabolicznego jest postępowanie niefarmakologiczne. Polega ono na szeroko pojętej zmianie stylu życia uwzględniającej między innymi dietę ubogokaloryczną i zwiększenie aktywności fizycznej. Celem wprowadzonych modyfikacji stylu życia jest zmniejszenie masy ciała, a kryteriami mogącymi służyć jako miernik sukcesu są wartości obwodu talii (normy podane powyżej) oraz wskaźnik BMI.
BMI (ang. body mass index) czyli wskaźnik masy ciała obliczamy na podstawie wzoru: BMI = masa ciała/wzrost2. Należy pamiętać aby masę ciała podać w kg, natomiast wzrost w metrach. Na podstawie obliczonych wartości chory kwalifikowany jest do jednej z poniższych grup:
- 8,5–24,99 – norma;
- 25,0–29,99 – nadwaga;
- 30,0–34,99 – I stopień otyłości;
- 35,0–39,99 – II stopień otyłości;
- ≥ 40,0 – III stopień otyłości.
Leczeniem dodatkowym, głównie w przypadku nieskutecznej terapii niefarmakologicznej jest terapia farmakologiczna poszczególnych składowych zespołu metabolicznego tj. nadciśnienia tętniczego, nieprawidłowych wartości stężenia tłuszczów we krwi, otyłości, nieprawidłowych stężeń glukozy we krwi, a także w przypadku rozwinięcia - cukrzycy typu 2.
Ze względu na wysoką częstość występowania zespołu metabolicznego w populacji polskiej, niezbędne są przesiewowe badania pacjentów pod kątem wczesnego wykrycia tego zespołu, co przyczyni się do rzadszego występowania jego późnych powikłań. Z punktu widzenia pacjenta najważniejszą rolę stanowić powinna profilaktyka pod postacią regularnego umiarkowanego wysiłku fizycznego (minimum trzy razy w tygodniu, po pół godziny, do osiągnięcia tętna 130/min, czyli w praktyce wysiłku umożliwiającego swobodną konwersację) oraz prawidłowej diety (sugerowana dieta śródziemnomorska).
