Co może świadczyć o początkach lub postępie choroby?
Stwardnienie rozsiane (w skrócie SM) zostało opisane po raz pierwszy w 1868 roku przez Jeana-Martina Charcota, francuskiego neurologa. Dotyka głównie ludzi młodych - diagnoza zwykle zostaje postawiona między 20. a 40. rokiem życia. Na tę chorobę częściej zapadają kobiety, bardziej narażona jest też populacja rasy białej, żyjąca w klimacie umiarkowanym; w naszej szerokości geograficznej jest to problem dość rozpowszechniony.
SM w liczbach
Dokładna liczba chorych na SM w Europie i w Polsce nie jest znana. Szacuje się, że może to być ok. 500 tys. osób w Europie i 38 tys. osób w Polsce. Najczęściej występującym typem tego schorzenia jest postać rzutowo-remisyjna (po okresie zaostrzenia objawów, czyli rzucie, dochodzi do całkowitego lub częściowego ich wycofania – remisji choroby).
Co dzieje się z układem nerwowym chorego?
W normalnych warunkach większość naszych włókien nerwowych pokryta jest otoczką mielinową, przerywaną tzw. przewężeniami Ranviera, która działa jak izolator; impuls nerwowy przenosi się od przewężenia do przewężenia, co wydatnie zwiększa szybkość jego przewodzenia. U chorego na stwardnienie rozsiane otoczka mielinowa jest niszczona przez własne limfocyty T chorego, co sprawia, że szybkość i jakość przewodzenia sygnału jest upośledzona. Mimo licznych badań nie wiadomo, co dokładnie wywołuje kaskadę zmian; podejrzewa się m.in. etiologię wirusową, jak przebyte zakażenie wirusem Epstein-Barr. Warto wspomnieć, że o ile na początku uważano, iż istotą choroby jest wyłącznie demielinizacja, tak dziś przyjmuje się, że zniszczeniu z czasem ulegają również aksony neuronów. Remielinizacja – jeśli występuje – jest powolna i nieprawidłowa, niezapewniająca wycofania objawów choroby.
Jakie są najczęstsze objawy choroby?
Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą, postępującą chorobą centralnego układu nerwowego. Objawy zależą od umiejscowienia patologicznych zmian. Lista najczęściej występujących objawów SM jest długa:
- chroniczne zmęczenie, niewspółmierne do wykonywanej aktywności
- zaburzenia wzroku (zapalenie nerwu wzrokowego, podwójne lub niewyraźne widzenie, oczopląs)
- zawroty głowy,
- zaburzona koordynacja ruchów
- zaburzenia napięcia mięśni (przy biernych ruchach kończyn obserwuje się „przeskakiwanie”, jak w scyzoryku)
- drętwienie kończyn
- zaburzenia czucia
- mrowienia
- zaburzenia mowy (mowa skandowana, niewyraźna, bełkotliwa)
- zaburzenia połykania
- zaburzenia pęcherza moczowego (naglące parcie na mocz, nietrzymanie moczu)
- zaburzenia jelitowe
- impotencja
Nieco rzadziej obserwuje się zaburzenia poznawcze (problemy z pamięcią i koncentracją) oraz psychiczne (zmiany nastroju, objawy depresji). Warto wspomnieć o objawie Lhermitte’a (uczuciu „prądu” przebiegającego wzdłuż kręgosłupa po pochyleniu głowy), występującym zarówno w SM, jak i innych chorobach rdzenia kręgowego.
Należy pamiętać, że powyżej wymienione objawy nigdy nie występują naraz u jednego chorego, co więcej – początek choroby nie jest charakterystyczny, na przykład zawroty głowy i zaburzenia równowagi mogą występować w wielu innych schorzeniach, zarówno neurologicznych, jak i innych. Jeśli zachodzi podejrzenie stwardnienia rozsianego, neurolog zleci odpowiednie badania, mające potwierdzić lub wykluczyć rozpoznanie; najbardziej istotne dla zdiagnozowania choroby jest badanie za pomocą rezonansu magnetycznego (MRI).
Leczenie
Zasadniczo dzieli się na leczenie objawowe (np. leczenie spastyczności mięśni, nużliwości, zaburzeń pęcherza moczowego), przerywanie rzutów (w tym celu podaje się kortykosteroidy, które mają działanie przeciwzapalne) oraz zapobieganie postępowi choroby i kolejnym rzutom. W tym celu stosuje się interferony, octan glatirameru oraz nowoczesne leki drugiego rzutu. Warto wspomnieć, że w tym roku w Polsce zniesiono limit długości leczenia lekami pierwszego rzutu (do tej pory podawano je maksymalnie przez 60 miesięcy, a potem leczenie przerywano); Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego walczy o dłuższą refundację również innych schematów terapii.
Rokowanie
Trudno przewidzieć przebieg stwardnienia rozsianego; u części pacjentów przebiega ono łagodnie i powoduje tylko nieznacznego stopnia niesprawność, inni są zmuszeni do korzystania z wózka inwalidzkiego już po kilku latach od diagnozy. Mimo czasem znaczącego pogorszenia jakości życia chorych, SM jest uważane za chorobę o przewlekłym przebiegu, ale nie śmiertelną; średnia długość życia chorych nie odbiega od ogółu populacji.
