Rak jelita grubego - częstość występowania, objawy, badania przesiewowe
Rak jelita grubego to drugi u obu płci pod względem występowania i śmiertelności nowotwór złośliwy wykrywany w Polsce (po raku płuc u mężczyzn i raku sutka u kobiet). W skali świata można zauważyć wyraźną tendencję do częstszego występowania tej choroby w krajach rozwiniętych (Europa Zachodnia, Ameryka Północna); również w naszym kraju cierpi na nią coraz więcej osób. Niestety wyniki wykrywania i leczenia raka jelita grubego w Polsce nadal są niezadowalające; wykrywa się go zbyt późno, w zaawans
Czynniki ryzyka
W większości przypadków raka jelita grubego na jego rozwój wpływa wiele czynników ryzyka. Wśród nich wymienia się zapalne choroby jelita grubego, pojawianie się niezłośliwych gruczolaków jelita oraz występowanie w najbliższej rodzinie sporadycznych lub genetycznie uwarunkowanych postaci nowotworu. Niezdrowa ubogoresztkowa dieta, powszechna w krajach zachodnich (duża ilość czerwonego mięsa i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, mało warzyw i owoców, posiłki typu fast food), otyłość, palenie papierosów i siedzący tryb życia również przyczyniają się do rozwoju schorzenia. Ryzyko wystąpienia choroby wzrasta wraz z wiekiem i jest największe po 50. roku życia. Warto dodać, że niska świadomość społeczna choroby, brak chęci zgłoszenia się do lekarza z powodu dolegliwości jelitowych, mała dostępność do kolonoskopii (przed wprowadzeniem programu badań przesiewowych) oraz opór społeczeństwa przed tym badaniem również mogą być uznane za jedne z przyczyn „wstydliwego” wyniku Polski w leczeniu tej choroby na tle innych krajów europejskich.
Objawy
Objawy raka jelita grubego są niecharakterystyczne. W przypadku prawej połowy okrężnicy może to być anemia spowodowana krwawieniami z guza oraz bóle brzucha; rak odbytnicy i lewej połowy okrężnicy może objawiać się krwią w kale oraz zmianą dotychczasowego rytmu wypróżnień, która jest nagła i nie dająca się wytłumaczyć innymi przyczynami (naprzemienne występowanie zaparć i biegunek z dużą ilością śluzu). Inne mogące wystąpić objawy to zmiana kształtu stolca (tzw. stolce ołówkowate). Często pierwszą (i późną) oznaką choroby jest niedrożność przewodu pokarmowego. Spadek masy ciała w krótkim czasie bez znanej przyczyny, ciągłe uczucie zmęczenia, gorączka bez objawów infekcji, uczucie dyskomfortu w brzuchu itp. również stanowią niepokojący sygnał. We wczesnym stadium rak jelita grubego może nie dawać żadnych objawów, dlatego tak ważne jest regularne poddawanie się badaniom przesiewowym.
Wykrywanie
Jeśli na podstawie badań laboratoryjnych (morfologia, test na krew utajoną w kale) lub badania per rectum (badanie odbytnicy palcem) lekarz podejrzewa raka jelita grubego, powinien skierować pacjenta na kolonoskopię, polegającą na obejrzeniu całego jelita grubego od środka za pomocą specjalnej sondy; w razie potrzeby w trakcie badania można dokonać wycięcia polipów lub pobrania wycinków, wysyłanych następnie do badania histopatologicznego. Badanie to powinno się również wykonywać profilaktycznie u osób po 50. roku życia* bez podejrzenia nowotworu.
Leczenie
Podstawową metodą leczenia raka jelita grubego jest wycięcie operacyjne zmiany z odpowiednio dużym marginesem zdrowych tkanek oraz usunięciem okolicznych węzłów chłonnych; w zależności od umiejscowienia zmiany oraz stopnia zaawansowania nowotworu konieczne może okazać się wyłonienie stomii (utworzenie sztucznego odbytu) na stałe lub do czasu wygojenia się zespolenia jelita. We wczesnych stadiach raka jelita grubego zazwyczaj konieczna jest wyłącznie operacja, w zaawansowanych stosuje się dodatkowo chemio- i radioterapię.
Program Badań Przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego
W celu poprawy sytuacji epidemiologicznej w Polsce w 2000r. zapoczątkowano Program Badań Przesiewowych, polegających na wykonywaniu profilaktycznej kolonoskopii u osób po 50* roku życia nie wykazujących żadnych oznak choroby. Wprowadzenie programu uzasadnia się wysoką i stale rosnącą częstością występowania choroby, faktem, że rak powstały na podłożu gruczolaka rozwija się przez ok. 10 lat (90% przypadków raka jelita grubego), brakiem objawów we wczesnym stadium choroby i możliwością całkowitego wyleczenia niektórych stanów przedrakowych (polipów) lub raka o niskim stopniu zaawansowania. Od 2012r. wysyłane są imienne zaproszenia, będące jednocześnie skierowaniem na badanie. Wybierając się na nie należy wypełnić specjalną ankietę, dotyczącą m.in. występowania raka jelita grubego w najbliższej rodzinie oraz istotnych problemów zdrowotnych u badanego (zaburzenia krzepnięcia, choroby układu krążenia, choroby płuc). Po otrzymaniu zaproszenia można telefonicznie zapisać się na badanie w ośrodku realizującym program.
*Przesiewowe badanie kolonoskopowe wykonuje się u osób w wieku 50-65 lat; w dwóch przypadkach przeprowadza się je wcześniej – po 40. roku życia u osób, które wśród członków najbliższej rodziny miały co najmniej jednego krewnego z rakiem jelita grubego oraz po 25. r.ż. u osób pochodzących z rodziny, w której obserwowano przypadki genetycznie uwarunkowanych nowotworów (FAP lub HNPCC).
